Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R39u5sYqF31WI11
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

Była późna jesień 1797 roku. W Pałacu Marmurowym w ówczesnej stolicy Rosji – Petersburgu panowała cisza. Ogromny budynek, cały zbudowany z różnych gatunków drogocennego marmuru, sprowadzanego z najodleglejszych części Europy, zamieszkany był przez jedną osobę – Stanisława Augusta Poniatowskiego. Były król ogromnego, ale słabego państwa – Rzeczypospolitej Obojga Narodów – po likwidacji swojego kraju w 1795 roku zrzekł się korony i na rozkaz carycy Katarzyny II został przewieziony do stolicy Imperium Rosyjskiego. W swojej ostatniej siedzibie stary i opuszczony Poniatowski, zdany na łaskę cesarzowej, poświęcił się pisaniu pamiętników. Czynność ta zajmowała mu całe dnie i nikt ze służby nie śmiał przeszkadzać. Były król chciał przed śmiercią zapisać jak najwięcej, wytłumaczyć się ze swych działań przed następnymi pokoleniami Polaków, zachować w pamięci minione wydarzenia. Pamiętnik stale się rozrastał i liczył już 10 tomów zapisanych drobnym, mało czytelnym pismem. Były król bardzo się spieszył, ponieważ wiedział, że nie zostało mu dużo czasu... Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski, zmarł w Petersburgu trzy lata po utracie swojego państwa, 12 lutego 1798 roku.

Rak0QCIQRRN5E
Nabrzeże Pałacowe w Petersburgu
A. Savin, Nabrzeże Pałacowe w Petersburgu, 2012, fotografia, licencja: CC BY-SA 3.0

Zadanie na rozgrzewkę

Ćwiczenie 1
Rpgs626iq1FVx1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008VSB6v32_0000000K

Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVIII wieku

W XVIII wieku Rzeczpospolita otoczona była przez trzech potężnych sąsiadów. Od wschodu graniczyła z Cesarstwem Rosyjskim, rządzonym przez Katarzynę II . Na południu znajdowało się rosnące w siłę Cesarstwo Austriackie, w którym panowała cesarzowa Maria Teresaj0000008VSB6v32_000tp001Maria Teresa i jej syn Józef IIj0000008VSB6v32_000tp002Józef II. Od zachodu i północy państwo polsko‑litewskie graniczyło z Prusami. Kraj ten był o wiele mniejszy od Rzeczypospolitej, ale miał olbrzymią armię. Jego władca Fryderyk IIj0000008VSB6v32_000tp003Fryderyk II był najbardziej zainteresowany zagarnięciem części ziem polskich. Chciał w ten sposób powiększyć swój niewielki kraj i dzięki temu jeszcze bardziej rozbudować armię. Jedynym sąsiadem, który wówczas nie zagrażał polskim granicom, była Turcja.

RK2yH21b9bKP31
Rzeczypospolita i jej sąsiedzi w XVIII w.
Krystian Chariza i zespół,
j0000008VSB6v32_000tp001
j0000008VSB6v32_000tp002
j0000008VSB6v32_000tp003
j0000008VSB6v32_0000001O

Pierwszy rozbiór Polski 1772 roku

Stanisław August Poniatowski został w 1764 roku władcą Rzeczypospolitej dzięki poparciu Rosji. Cesarzowa Katarzyna IIj0000008VSB6v32_000tp004Katarzyna II sądziła, że nowy król będzie jej zupełnie uległy. Jednak Poniatowski od początku rządów starał się wzmacniać swoje państwo. Nie podobało się to Katarzynie II, która przy pomocy swojego ambasadoraj0000008VSB6v32_000tp005ambasadora, rezydującego w Warszawie, podburzała szlachtę przeciw proponowanym przez nowego króla reformom. W kraju na stałe przebywały wojska rosyjskie, którym nie mogła się przeciwstawić niewielka i źle wyszkolona armia Rzeczypospolitej.

Podczas sejmów Rosjanie stosowali przekupstwo, a wobec opornych Polaków i Litwinów uciekali się do przemocy. Kilku polskich senatorów, protestujących przeciw gwałtom wojsk carskich, zostało uwięzionych i wywiezionych w głąb Rosji. Bezwzględne działania rosyjskie doprowadziły do masowych wystąpień szlachty przeciw Rosjanom. Przez cztery lata (1768–1772) w całym kraju trwały walki. Z licznymi oddziałami szlacheckimi nie potrafiły poradzić sobie przebywające w Polsce wojska rosyjskie. Katarzyna II, która początkowo miała plany opanowania całej Rzeczypospolitej, zdała sobie sprawę, że nie jest w stanie tego zrobić sama. Zgodziła się więc na pomysł króla pruskiego Fryderyka II, aby dokonać częściowego rozbioru ziem polskich. Do planu rozbiorów przyłączyła się również Austria. W 1772 roku wojska trzech zaborców wkroczyły na ziemie Rzeczypospolitej i siłą zagarnęły część jej terenów. Rozbiór został zatwierdzony przez polski sejm w 1773 roku.

RJNJ1r94oRVUC1
I rozbiór Rzeczypospolitej
Krystian Chariza i zespół, I rozbiór Rzeczypospolitej,
Ćwiczenie 2
RkiiBQpUna91p1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008VSB6v32_000tp004
j0000008VSB6v32_000tp005
j0000008VSB6v32_00000028

Sejm rozbiorowy w 1773 roku

Kraje zaborcze domagały się od Polaków, aby zatwierdzili rozbiór i sami zrezygnowali z terenów zagarniętych przez sąsiadów. W tym celu Rosjanie nakazali królowi polskiemu zwołanie w 1773 roku sejmu rozbiorowego. Niemal wszyscy posłowie zostali przekupieni przez rosyjskiego ambasadora, dlatego podczas obrad prawie nikt nie sprzeciwił się tak jawnej niesprawiedliwości. Jednym z nielicznych protestujących był Tadeusz Rejtan, ale jego protest został zignorowany.

R1VrfMPmNr9pK
Rejtan - upadek Polski
Jan Matejko, Rejtan - upadek Polski, 1866, olej na płótnie, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna
Ćwiczenie 3
R1HA8cZD2GZ8l1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008VSB6v32_0000002J

Drugi rozbiór Polski

Po pierwszym rozbiorze wśród Polaków i Litwinów rosła świadomość konieczności przeprowadzenia reform. Zwołany w 1788 roku Sejm Wielki miał na trwałe zmienić cały kraj. Po uchwaleniu w 1791 roku Konstytucji 3 maja Katarzyna II zdała sobie sprawę, że zreformowana Rzeczpospolita może wkrótce stać się silnym i samodzielnym krajem. Tymczasem caryca wcale nie miała zamiaru rezygnować z podporządkowania sobie sąsiada. Dlatego niemal natychmiast po uchwaleniu Konstytucji rozpoczęła wojnę z państwem polsko‑litewskim, zakończoną kapitulacją Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wkrótce po zwycięstwie wojsk carskich rozpoczęto prusko‑rosyjskie rozmowy na temat kolejnego rozbioru. Drugi rozbiór ziem Rzeczypospolitej, tym razem bez udziału Austrii, przeprowadzony został w 1793 roku. Podobnie jak po pierwszym rozbiorze, zaborcy nakazali polskiemu sejmowi zaakceptować zmiany granic. Uczynił to sejm zwołany w 1793 roku. Był on jednocześnie ostatnim sejmem Rzeczypospolitej szlacheckiej.

ROuFvqkeKJaAi1
II rozbiór Polski
Krystian Chariza i zespół,
Ćwiczenie 4
RQWILg1yOEZrP1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008VSB6v32_0000002U

Rzeczpospolita przestaje istnieć

Mieszkańcy Rzeczypospolitej nie chcieli się pogodzić z utratą większości ziem. Potężny niegdyś kraj został okrojony do niewielkiego państewka, na którego terenie stacjonowały wojska zaborcze. W 1794 roku Polacy pod wodzą Tadeusza Kościuszki jeszcze raz porwali się do walki. Mimo bohaterskiej postawy części szlachty, mieszczan, a nawet chłopów, powstanie zakończyło się klęską. Los Rzeczypospolitej został przesądzony. Po długich targach trzy kraje zaborcze postanowiły w 1795 roku dokonać trzeciego, ostatniego rozbioru. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć. Król Stanisław August Poniatowski abdykowałj0000008VSB6v32_000tp006abdykował i został wywieziony do Rosji, gdzie wkrótce zmarł. Dla wielu obywateli Rzeczypospolitej rozbiory były wielką tragedią. Dlatego w następnych latach podejmować będą działania w celu odbudowania niepodległego państwa polskiego. Uda się to dopiero po 123 latach.

R7ocF2RvWHWlV1
Rozbiory Polski i zyski terytorialne państw zaborczych
Krystian Chariza i zespół,
Ćwiczenie 5
RCwpoetcLewuT1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008VSB6v32_000tp006
j0000008VSB6v32_00000038

Przyczyny upadku kraju

Władcy Rosji, Prus i Austrii tłumaczyli w całej Europie, że rozbiory Rzeczypospolitej były konieczne, ponieważ w kraju panował chaos, bałagan i anarchiaj0000008VSB6v32_000tp007anarchia. Zdaniem zaborców dopiero rozbiory miały wprowadzić na ziemiach polskich ład i porządek. Było jednak zupełnie odwrotnie. Dopóki Rzeczpospolita była słaba i bezbronna, sąsiedzi nie próbowali dzielić się jej ziemiami. Co więcej, przez wiele lat, przekupując posłów sejmowych, nie pozwalali na przeprowadzenie żadnych reform. Dopiero gdy Polacy i Litwini rozpoczęli naprawianie kraju, zaborcy przystąpili do dzieła. Poczuli się bowiem zagrożeni. Zreformowana Rzeczpospolita, ze sprawnym rządem i dużą armią, mogła być dla nich niebezpieczna. Za próbę unowocześnienia swojego państwa Polacy zapłacili najwyższą cenę.

Rozbiory Rzeczypospolitej wywołały w Europie duże poruszenie. Francuski rysownik Nicolas Noël Le Mire (czytaj: nikola noel lemir) wykonał rysunek przedstawiający pierwszy rozbiór i władców targujących się o zajmowane ziemie. Niemal w tym samym czasie (zapewne pod wpływem władz z krajów zaborczych) powstała nieco zmieniona kopia tego rysunku, stworzona przez Johannesa Nilsona, która miała na celu usprawiedliwić władców rozbiorowych.

Rysunek 1.

R1MzzHeQk6cSu
Rysunek 1.
Noël Le Mire, Kołacz królewski – alegoria rozbioru Polski, 1773, miedzioryt, domena publiczna

Rysunek 2.

R1T663snQdBrf
Rysunek 2.
Johannes Nilson, Pierwszy rozbiór Polski, 1773, domena publiczna
1
Ćwiczenie 6
Rh09gizddB2ek1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 7
RoOTnHjmboNAW1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
RCpBtu9n6ZHck1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008VSB6v32_000tp007
j0000008VSB6v32_00000044

Podsumowanie

Co wiem?

Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego doszło do trzech rozbiorów ziem Rzeczypospolitej w latach 1772, 1793 i 1795. Brały w nich udział trzy kraje: Rosja, Prusy i Austria (która jednak nie uczestniczyła w drugim rozbiorze). W wyniku rozbiorów w 1795 roku Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy Europy. Rozpoczęły się długotrwałe wysiłki Polaków, aby odbudować swoje państwo.

Co potrafię?

Wskazać na mapie państwa zaborcze i zagarnięte przez nich ziemie. Analizować ilustracje z epoki. Zanalizować prawdziwe przyczyny rozbiorów Rzeczypospolitej. Nad czym warto się zastanowić Czy gdyby Rzeczpospolita nie podjęła reform, doszłoby do rozbiorów?

R13EHxKyTsDr91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Zapamiętaj!

Czy gdyby Rzeczpospolita nie podjęła reform, doszłoby do rozbiorów?