Margaret Mead

„Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego”

Wyróżniająca cecha współczesnego człowieka wiąże się z faktem, że gdy zbliżamy się do stworzenia jednej kultury obejmującej cały świat i stania się obywatelami tego samego globu, spotykamy jednocześnie jednostki, które żyją jak pięćdziesiąt tysięcy lat temu. Rozpościera się przed naszymi oczami pięćdziesiąt tysięcy lat historii człowieka. Żyjemy w krótkim, niepowtarzalnym momencie, gdy całą przeszłość możemy badać z jednakową łatwością.

Podobna sytuacja nigdy nie zdarzyła się w historii człowieka i z pewnością się nie powtórzy. Dotarliśmy do najdalszych zakątków naszej planety i wiemy, że nie istnieją ludy, o których byśmy nie słyszeli. Jednocześnie wszystkie te ludy coraz szerzej korzystają z jednej, rozciągającej się na cały świat kultury, przenoszonej za pomocą urządzeń technicznych. Czy staniemy wkrótce przed nową sytuacją, jednoczesnej konfrontacji ze wszystkim, co dzieje się na świecie?

Podział na kultury postfiguratywne, w których dzieci uczą się głównie od swych rodziców, kofiguratywne, w których zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się od swych rówieśników i prefiguratywne, w których dorośli uczą się również od swych dzieci, jest odbiciem czasu, w którym żyjemy. Wchodzimy w okres nieznany dotąd w historii, w którym młodzi zyskują sobie wyjątkowy autorytet w swym prefiguratywnym zrozumieniu nieznanej jeszcze nikomu przyszłości.

Kultury postfiguratywne, w których starsi swym następcom przekazują poczucie niezmiennej ciągłości, wydają się typowe dla wszystkich ludzkich społeczeństw od zarania cywilizacji. Podstawowa wiedza była przekazywana dzieciom w sposób bezwzględnie wymagający posłuchu, zgodnie z przeświadczeniem starszych, że istnieje tylko jeden sposób pomyślnego ukształtowania losu dziecka. Stąd brało się poczucie tożsamości dziecka i przekonanie, że czeka je tylko jedno przeznaczenie. Bardzo proste kultury ludów, które żyły w izolacji od innych społeczności, są najwyraźniejszą ilustracją tego opisu. Jednakże nawet bardzo złożone kultury mogą zawierać wszystkie charakterystyczne cechy innych kultur postfiguratywnych: brak zmian i skuteczne wdrażanie każdego dziecka do bezwzględnego uznania form kulturowych.

Kontakty między pokoleniami w społeczeństwie postfiguratywnym nie zawsze są łatwe. Pojawia się oczekiwanie, że każda nowa generacja przeciwstawi się oczekiwaniom starszego pokolenia. Jednak więzień, który śpi na łóżku z desek i przez lata marzy o sprężynowym tapczanie, gdy wyjdzie na wolność przekonuje się, że zasnąć potrafi już tylko na deskach. Gatunek ludzki dużo silniej przywiązuje się do tej kulturowej tożsamości, którą wpojono mu poprzez cierpienie. Poczucie tożsamości kulturowej umacniane przez karę i groźbę totalnego odrzucenia jest zadziwiająco trwałe.

Obecna sytuacja jest czymś wyjątkowym, rozłam międzypokoleniowy ogarnął cały świat. Współczesne zmiany technologiczne, utrata zaufania do dawnych systemów wiary mogą jedynie służyć jako częściowe wyjaśnienie konkretnych form, jakie przybrała rewolucja młodzieżowa w różnych krajach.

Starsze pokolenie musi dziś uznać, że jego przeszłość nie nadaje się do przekazania i że żadne inne pokolenie nie doświadczy nigdy tego, czego myśmy współcześnie doświadczyli.

Dziś zdajemy sobie lepiej sprawę, że najbardziej ludzką cechą człowieka nie jest zdolność uczenia się, którą posiada wiele innych gatunków, ale zdolność do uczenia innych. W przeszłości człowiek opierał się na zmuszaniu dzieci do nauki, a ta zapewniała trwałość przekazu wiedzy. Dziś musimy się dowiedzieć, jak należy zmienić dorosłych, abyśmy mogli odkryć prefiguratywne sposoby uczenia się i przekazywania wiedzy, które uchronią nas przed zamknięciem sobie wielu możliwości na przyszłość. Musimy nauczyć dzieci nie tego, czego powinny się uczyć, lecz tego, jak powinny się uczyć.

Kultury postfiguratywne koncentrując się na starszym pokoleniu stanowiły zamknięte systemy, bezustannie odtwarzające przeszłość. Dziś musimy stworzyć otwarte systemy, które koncentrują się na przyszłości, na dzieciach, którym musimy zapewnić dostęp do rozlicznych możliwości.