Autor: Joanna Oparek

Temat: Motyw starości na przykładzie Opowiadania o starych kobietach Tadeusza Różewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe

• Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• Kompetencje cyfrowe;

• Kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• Kompetencje obywatelskie;

• Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji:

• Wyjaśnisz, jak w malarstwie różnych epok zmieniał się motyw starości.

• Dokonasz interpretacji treści metaforycznych wiersza Tadeusza Różewicza Opowiadanie o starych kobietach.

• Omówisz, w jaki sposób Tadeusz Różewicz wykorzystuje motyw starości.

• Zgromadzisz argumenty do dyskusji na temat roli starych ludzi w społeczeństwie.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia, jakim zmianom podlegał motyw starości na przestrzeni dziejów;

• wyszukuje wiersze Różewicza z motywem starości, korzystając z różnych źródeł;

• interpretuje utwór Tadeusza Różewicza Opowiadanie o starych kobietach.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel pyta uczniów o stereotyp starego człowieka. Po uzyskaniu odpowiedzi prosi o przytoczenie współczesnych przykładów znanych i aktywnych w życiu zawodowym osób w podeszłym wieku, które łamią kulturowy stereotyp starego człowieka.

2. Nauczyciel pyta uczniów, czy – ich zdaniem – XXI wiek przyniósł zmianę wizerunku starości w kulturze. Uczniowie podają przykłady filmów, które łamią stereotypy na temat starości (np. Piąta pora roku, Praktykant) oraz dzielą się refleksjami wynikającymi z obserwacji stylu życia osób starszych z najbliższego otoczenia. Następuje krótka dyskusja.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i udostępnia uczniom e‑materiał. Uczniowie zapoznają się z „Wprowadzeniem” i sekcją „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel prosi chętną osobę o głośne odczytanie wiersza Opowiadanie o starych kobietach

3. Nauczyciel otwiera dyskusję – pyta uczniów o różnice między stereotypami starego mężczyzny i starej kobiety. Po krótkiej dyskusji nauczyciel podsumowuje różnice (może przy tym odwołać się do archetypu Starego Mędrca i Wielkiej Matki lub Wiedźmy). Zwraca uczniom uwagę, że różnice w postrzeganiu starości mężczyzny i kobiety są powiązane z postrzeganiem ich roli i pozycji społecznej, co znajduje odzwierciedlenie w historii sztuki i literatury.

4. Nauczyciel omawia cele lekcji i ustala z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z prezentacją multimedialną i wykonują polecenie 1: Obejrzyj prezentację multimedialną poświęconą starości w malarstwie i wynotuj, jakim przekształceniom na przestrzeni dziejów ulegał ten motyw

2. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o odczytanie odpowiedzi i zachęca innych do jej skomentowania.

3. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują polecenie 2 (Korzystając z dowolnych źródeł, wyszukaj wiersze Tadeusza Różewicza, w których występuje motyw starości. Wskaż obraz, który mógłby być ich ilustracją. Uzasadnij swój wybór) oraz polecenie 3 (Ułóż pytanie jednokrotnego wyboru dla kolegi lub koleżanki związane z tematem prezentacji).

4. Nauczyciel pyta, czy ktoś poczuł się zaskoczony pytaniem ułożonym przez osobę ze swojej pary, a jeśli tak, to dlaczego.

5. Nauczyciel prosi uczniów o samodzielne (ciche) odczytanie wiersza Różewicza Opowiadanie o starych kobietach – sugeruje, aby zwrócili uwagę na role społeczne kobiet opisywanych przez poetę (a może należałoby tu dodać: przez starego poetę).

6. Uczniowie czytają wiersz i przystępują do wykonywania ćwiczeń.

7. Po ćwiczeniu 1 (Zgromadź co najmniej piętnaście synonimów wyrazu „staruszka”. Zapisz je w formie mapy myśli, grupując według określeń, które są nacechowane pozytywnie, negatywnie i neutralnie) nauczyciel prosi wybranego ucznia o odczytanie listy synonimów. Nauczyciel może w tym momencie skomentować synonimy nacechowane negatywnie, np. zadać uczniom pytanie: Czy starą kobietę, z którą nie jesteśmy spokrewnieni, wypada nazywać babcią?

8. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia nr 2–5.

9. Po ćwiczeniu 5 (Wyjaśnij znaczenie metafor obrazujących stare kobiety, które pojawiają się w wierszu Tadeusza Różewicza) nauczyciel proponuje grupie zabawę w stworzenie innych – bardziej współczesnych metafor, które uwzględnią zmieniająca się rolę kobiet w społeczeństwie i podkreślą ich wpływ na dzieje ludzkości, np. na politykę, sztukę lub ekologię.

10. Uczniowie wykonują ćwiczenia 6 i 7.

11. Po ćwiczeniu 7 (odnoszącym się do przywołanych przez Różewicza męskich postaci historycznych) nauczyciel pyta uczniów o historyczne postacie wielkich, wpływowych kobiet i znane bohaterki literackie.

12. Uczniowie wykonują ćwiczenie 8 (Przygotuj się do dyskusji na temat roli starych ludzi w społeczeństwie. Sformułuj pięć argumentów, w których odwołasz się do przesłania wiersza Tadeusza Różewicza „Opowiadanie o starych kobietach” oraz innych znanych ci tekstów kultury).

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnych uczniów o przedstawienie argumentów w dyskusji na temat roli starych ludzi w społeczeństwie. Ponownie stawia pytanie, jak zmienił się wizerunek starości (i starych kobiet) w kulturze w XX i XXI wieku. Nakierowuje uczniów na znaczenie czynników społecznych i ekonomicznych.

2. Nauczyciel zachęca uczniów do zapoznania się z motywem starości w wierszach „starych” poetek – np. Wisławy Szymborskiej i Anny Świrszczyńskiej.

Praca domowa:

1. Stwórz katalog różnych tekstów kultury (utwory literackie, obrazy, filmy, spektakle teatralne, teksty piosenek…), w których pojawia się motyw starości

2. Dowiedz się więcej na temat postaci i twórczości Marii Janion i jej znaczenia dla polskiej literatury – zestaw jej wizerunek z obrazem starych kobiet w wierszu Tadeusza Różewicza.

Materiały pomocnicze:

• Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.

• Leksykon dzieł i tematów literatury polskiej dla szkół podstawowych i średnich, T. Miłkowski, J. Termer, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.

• Obsesja starości i śmierci w późniejszej twórczości Tadeusza Różewicza, E. Kęskiewicz, Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą zapoznać się z prezentacją multimedialną przed lekcją, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach.