Żeńską komórką płciową jest oocytoocytoocyt. Powstaje on w jajniku w czasie oogenezyoogenezaoogenezy z oogoniumoogoniumoogonium i przechodzi podziały mejotycznemejozapodziały mejotyczne – jako oocyt I rzędu w trakcie pierwszego podziału mejozy i oocyt II rzędu w czasie drugiego podziału. Ostatecznie w wyniku mejozy powstają: jedna duża haploidalna komórka jajowa i trzy małe (haploidalne) ciałka kierunkoweciałka kierunkoweciałka kierunkowe, które zanikają. Drugi podział mejotyczny zostaje dokończony dopiero po zapłodnieniu komórki jajowej.

W trakcie powstawania oocytu II rzędu zachodzą liczne zmiany w obrębie warstwy korowej jajnika. Jego zewnętrzną warstwę wypełniają pęcherzyki jajnikowepęcherzyk jajnikowypęcherzyki jajnikowe. Mają one wielkość wiśni i znajdują się w różnych okresach rozwojowych. Tworzą je komórki pęcherzykowe ułożone w wielowarstwową błonę otaczającą dojrzewające jajo. Każdy pęcherzyk zawiera jedną niedojrzałą komórkę jajową. Komórki pęcherzykowe produkują ciecz wypełniającą stopniowo wnętrze dojrzewającego pęcherzyka. W płynie tym obecny jest hormon estronestronestron, który odpowiada za rozrost błony śluzowej i przekrwienie ściany macicy.

W układzie rozrodczym kobiety dochodzi do cyklicznych zmian hormonalnych, morfologicznych oraz fizjologicznych, mających na celu przygotowanie organizmu do zapłodnienia i ciąży. Zespół tych zmian, powtarzający się u większości kobiet co 28 dni (jednak prawidłowy cykl menstruacyjny może trwać od 21 do 35 dni), nosi nazwę cyklu menstruacyjnegocykl menstruacyjny (miesiączkowy, maciczny)cyklu menstruacyjnego (miesiączkowego).

Pęcherzyk jajnikowy, otoczony wielowarstwową błoną i wypełniony płynem, w którym zawieszona jest dojrzewająca komórka jajowa (oocyt II rzędu na etapie metafazy II), nosi nazwę pęcherzyka Graafa.

Pęcherzyk dojrzewa w ciągu 14 dni i powoli przesuwa się ku powierzchni jajnika, tworząc w nim charakterystyczne uwypuklenie.

Dojrzewanie pęcherzyka Graafa zapoczątkowane jest uwalnianiem gonadoliberyny (GnRH) z podwzgórza. Hormon ten pobudza przedni płat przysadki do wydzielania hormonu folikulotropowegofolitropina, hormon folikulinizujący (FSH)hormonu folikulotropowego (FSH) i hormonu luteinizującegohormon luteinizujący, lutropina (LH)hormonu luteinizującego (LH). Oba hormony pobudzają pęcherzyk do wzrostu, którego komórki dodatkowo powodują niewielki wzrost poziomu estradioluestradiolestradiolu. Wzrost poziomu estradiolu wpływa na gwałtowny wyrzut LH, czego następstwem jest zakończenie dojrzewania pęcherzyka.

Pod wpływem ciśnienia, jakie na ściany pęcherzyka wywiera gromadzący się w nim płyn, następuje rozerwanie wielowarstwowej błony. Z pękniętego pęcherzyka do jamy otrzewnej wydostaje się ciecz, a wraz z nią oocyt II rzędu. Strzępki lejka jajowodu wychwytują uwolnioną komórkę jajową, a ruchy rzęsek nabłonka wyścielającego światło jajowodu oraz skurcze ścian jego mięśniówki przesuwają ją w kierunku macicy. Wędrówka komórki przez jajowód trwa od 3 do 4 dni.

Wydalanie komórki jajowej (oocytu II rzędu) z pękniętego pęcherzyka Graafa nosi nazwę owulacjiowulacjaowulacji (jajeczkowania).

Uwolniona komórka jajowa, o średnicy ok. 0,2 mm, jest największą komórką organizmu. Otaczają ją dwie osłonki: cienka osłonka przejrzysta oraz wielowarstwowy wieniec promienisty. Po ok. 8 do 18 godz. od owulacji otaczające jajo osłonki degenerują i komórka jajowa traci zdolność do zapłodnienia.

Gdy komórka jajowa w górnej części jajowodu ulegnie połączeniu z plemnikiem, czyli zapłodnieniu, powstaje zygota. Po licznych podziałach mitotycznych zygoty powstaje zarodek. Jest on dalej transportowany przez jajowód do macicy w celu implantacji (zagnieżdżenia się na jej wewnętrznej powierzchni). Gdy nie dochodzi do zapłodnienia w bańce jajowodu, wówczas komórka żeńska wraz krwią i złuszczoną błoną śluzową macicy wydalana jest poza ustrój.

Pęknięty pęcherzyk Graafa wypełnia się krwią pochodzącą z pękniętych naczyń krwionośnych, a komórki pęcherzykowe wypełniają się żółtym barwnikiem. Tak powstały twór nosi nazwę ciałka żółtegociałko żółteciałka żółtego – produkując progesteron, przygotowuje ono błonę śluzową macicy do przyjęcia i zagnieżdżenia się zarodka.

Dalsze losy ciałka żółtego zależą od tego, czy komórka jajowa ulegnie zapłodnieniu. Gdy dochodzi do zapłodnienia, powstaje ciałko żółte ciążowe, którego czynność wydzielnicza jest niezbędna do prawidłowego przebiegu i rozwoju ciąży, ponieważ wydziela progesteron umożliwiający zagnieżdżenie się zarodka i jego rozwój. W przypadku gdy komórka jajowa nie połączy się z plemnikiem, ciałko żółte, zwane teraz ciałkiem miesiączkowym, stopniowo przekształca się w ciałko białawe, traci zdolności wydzielnicze i zanika. Spowodowane jest to hamującym oddziaływaniem progesteronu i estradiolu na wydzielanie LH i FSH. Niskie stężenie tych gonadotropin powoduje degenerację ciałka żółtego, tym samym hamując wydzielanie progesteronu i estradiolu. Konsekwencją tego jest ponowne wydzielanie FSH i stymulowanie pęcherzyków do wzrostu.

Prawidłowy cykl menstruacyjny, obejmujący zmiany w jajnikach i błonie śluzowej macicy oraz zmiany hormonalne w organizmie kobiety, trwa ok. 28 dni i można go podzielić na kilka etapów – zostały one opisane poniżej.

W każdym cyklu menstruacyjnym zachodzą regularnie różne procesy. Do dwóch podstawowych zaliczamy owulację, czyli uwolnienie komórki jajowej zdolnej do zapłodnienia (najczęściej naprzemiennie: raz w jednym, raz w drugim jajniku), oraz przygotowanie błony śluzowej macicy do ewentualnego zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej.

Gdy nie dochodzi do zapłodnienia i zagnieżdżenia komórki jajowej, wówczas błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu i wydaleniu w postaci krwawienia miesiączkowego, zwanego menstruacją lub miesiączką.

Jeśli dojdzie do zapłodnienia, cykl menstruacyjny zostaje przerwany pod wpływem gonadotropiny kosmówkowejgonadotropina kosmówkowagonadotropiny kosmówkowej, wytwarzanej przez powstający zarodek. Hormon ten podtrzymuje aktywność ciałka żółtego, które nieprzerwanie produkuje progesteron, nie dopuszczając do kolejnego jajeczkowania.

Cykle menstruacyjne występują w okresie dojrzałości płciowej, a ustają w okresie przekwitania – między 45. a 50. rokiem życia.

Słownik