Jak często powołujemy się na nasze odczucia?

IntrospekcjaintrospekcjaIntrospekcja nie należy współcześnie do najpopularniejszych pojęć. Może ci się więc zdawać, że uzasadnienie czegoś przez odniesienie do introspekcji nie jest zbyt częstą strategią. W istocie jest całkiem inaczej, zaś argumentacja z użyciem tego typu doświadczenia bezpośredniegouzasadnienie bezpośredniebezpośredniego jest jedną z najczęstszych jej postaci. Co innego z jej skutecznością, ale do tego przejdziemy nieco później.

Wyobraź sobie następującą scenę:

A. Jan jest bardzo arogancki.
B. Dlaczego? Co się stało?
A. Był dla mnie bardzo niemiły.
B. Co takiego zrobił?
A. Skrytykował mój ostatni projekt, co sprawiło mi wielką przykrość.

W komunikacji międzyludzkiej, we wszystkich naszych relacjach nieustannie oceniamy innych i wnioskujemy na temat tego, co się między ludźmi dzieje, opierając się na naszych odczuciach i wrażeniach. Oceniamy, że ktoś jest jakiś, miły lub niemiły, uczciwy lub nieuczciwy, mądry lub głupi. Bardzo często w ocenach takich kierujemy się wyłącznie naszymi odczuciami. Tak jak w powyższej wymianie zdań: z tego, że A zrobiło się przykro, wnosi on, że B jest niemiły.

Dwa rodzaje introspekcji

Powołanie się na introspekcję może przyjąć dwie formy: prostą i złożoną. Prosta ma postać odwołania się do jakiegoś konkretnego doświadczenia wewnętrznego jako przesłanki na rzecz przyjęcia określonego sądu. Na przykład:

Musisz obejrzeć ten film, świetnie się przy nim bawiłem!

W zdaniu tym zawierają się dwa sądy. Jeden stwierdza nie wprost, że jakiś film jest wart obejrzenia, drugi zaś stanowi przesłankę wspierającą pierwszy sąd, przesłankę polegającą na odwołaniu się przez autora wypowiedzi do uczuć, jakich sam doświadczał podczas oglądania filmu. Podobną strukturę ma zdanie:

Ta książka jest beznadziejna, nic z niej nie zrozumiałem.

Autor wypowiedzi odmawia wartości jakiejś książce, co uzasadnia własnym doświadczeniem niezrozumienia jej treści.

Z przypadkiem introspekcji złożonej mamy do czynienia wtedy, gdy powołujemy się na nasze doświadczenie w sposób bardziej uogólniony. Spoiwem takiego doświadczenia jest nasza pamięć. Z jej pomocą łączymy w jedną całość nasze spostrzeżenia bezpośrednie z różnych kategorii, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Obrazuje to jeszcze jeden przykład:

Nie należy ufać politykom, wiele razy się na nich zawiodłam.

Autorka wypowiedzi jako prawdziwe rekomenduje stwierdzenie, że politycy, rozumiani jako klasa, nie zasługują na zaufanie. Jako przesłankę wspierającą to twierdzenie autorka wypowiedzi podaje własne doświadczenie, którego szczegółów możemy się jedynie domyślać, ale po którym wnosimy, że w pamięci połączyła kilka spostrzeżeń, tak zewnętrznych, jak wewnętrznych, i ich sumę potraktowała jako dostateczne uzasadnienie przedstawionego sądu.

W niektórych opracowaniach logiki ten pierwszy typ introspekcji nazywa się niekiedy osobistym świadectwem, drugi zaś osobistym doświadczeniem.

Słownik