Przeczytaj
Hetyci
Tak nazywamy jeden z najstarszych ludów indoeuropejskichindoeuropejskich, który między XVII a XII w. p.n.e. stworzył potężne państwo, królestwo o nazwie Hatti. Leżało ono na terenie dzisiejszej Turcji, a jego stolicą było Hattusas, dziś stanowisko archeologiczne znajdujące się ok. 150 km od Ankary. Twórcą potęgi hetyckiej był Suppiluliumas, który podbił Syrię i zajął najbardziej wysunięte na północ miasto fenickie Ugarit. Szczyt potęgi Hetytów przypadł na przełom XIV i XIII w. p.n.e. Rywalizacja o Syrię i miasta fenickie doprowadziła wówczas do konfliktu z Egiptem Ramzesa II i odparcia przez Muwatallisa II najazdu egipskiego w słynnej bitwie pod Kadesz (ok. 1296 r. p.n.e.). Upadek państwa Hetytów pozostaje tajemnicą; uczeni wiążą go z najazdem tzw. Ludów MorzaLudów Morza i zagrożeniem ze strony rosnącej w siłę Asyrii.
Imponujące wrażenie robią potężne bloki kamienne. O czym świadczy ich wykorzystanie?
Fenicja
Fenicjanie zamieszkiwali wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego, pas ziemi o długości 250–300 km i szerokości ok. 12–50 km. Jego granice od zachodu wyznaczało morze, od wschodu zaś biegnące nieomal równolegle do wybrzeża morskiego pasmo gór Libanu sięgających ponad 3000 m n.p.m. Była to kraina odizolowana od reszty kontynentu, z niewielką ilością terenów uprawnych (choć bardzo żyznych). Fenicja nie obfitowała w surowce; jedynymi bogactwami naturalnymi regionu były poszukiwane na całym Bliskim Wschodzie cedrcedr i barwnik purpurapurpura, pozyskiwany z wydzieliny ślimaków, który cieszył się wielkim powodzeniem w wielu sąsiednich krajach. Atutem regionu było jednak położenie na styku świata śródziemnomorskiego i Bliskiego Wschodu oraz wszechobecność morza, co pozwalało na rozwinięcie działalności handlowej. Fenicjanie szybko więc zyskali sławę świetnych żeglarzy, kupców i odkrywców. Ich miasta, zakładane w miejscach naturalnych portów o znakomitych warunkach obronnych, pełniły funkcję ważnych ośrodków handlu i rzemiosła. Z uwagi na ukształtowanie terenu Fenicjanie nigdy nie stworzyli jednego królestwa, lecz żyli w odrębnych państwach‑miastach. Do najsłynniejszych należał potężny Tyr, a ponadto Sydon i Byblos. W IX w. p.n.e. Fenicjanie z Tyru założyli Kartaginę, która stała się samodzielnym państwem i prowadziła kolonizację.
Najważniejszy wynalazek
Życie w kraju, w którym zbiegały się szlaki handlowe, a także uprawianie zawodu kupieckiego predestynowało Fenicjan do wynalezienia prostego i praktycznego pisma. Byli oni twórcami alfabetu fonetycznego, w którym znaki pisarskie odpowiadały spółgłoskom (zgodnie ze zwyczajem semickimsemickim). Alfabet fenicki składał się z 22 znaków. Do naszych czasów nie zachowało się wiele zabytków tego pisma, ponieważ Fenicjanie pisali z reguły na nietrwałych przedmiotach, takich jak pergamin, papirus albo drewno. Istotne było przekazanie tego wynalazku Grekom, którzy do znaków fenickich dodali swoje znaki na oznaczenie samogłosek, a następnie rozpowszechnili go na Zachodzie. Pisał o tym Herodot: „Fenicjanie […] wprowadzili u Greków oprócz wielu innych umiejętności także alfabet, którego przedtem Grecy, jak sądzę, nie mieli”.*
Indeks górny *Herodot, Dzieje, ks. V, rozdz. 58 Indeks górny koniec*Herodot, Dzieje, ks. V, rozdz. 58
Słownik
(z łac. cedrus) drzewo, rodzaj sosny, importowanej zwłaszcza przez Egipcjan, którzy używali go m.in. do balsamowania zwłok; w górach Libanu Fenicjanie mieli cedru pod dostatkiem
grupa ludów posługujących się językami indoeuropejskimi, które wywodziły się z jednego prajęzyka; z tej grupy wywodzą się niemal wszystkie narody europejskie, a w starożytności należeli do nich m.in. Hetyci, Medowie, Persowie, Ariowie, jak też Grecy i Rzymianie
w większości indoeuropejskie ludy z rejonu wysp Morza Egejskiego, Bałkanów i zachodnich terenów dzisiejszej Turcji, które ok. 1200 r. p.n.e. w trakcie niszczycielskiego pochodu złupiły większość krain wschodniego basenu Morza Śródziemnego
(z łac. purpura) barwnik pozyskiwany ze ślimaków z gatunku Murex; zgodnie z antyczną tradycją nazwa Fenicjanie (gr. Phoinike) to nazwa, którą temu ludowi nadali Grecy, pochodzi ona od słowa phoinos, czyli „krwistoczerwony”; Fenicjanie słynęli z produkcji tkanin barwionych na kolor purpury; sami określali siebie jako Kananejczyków
(nazwa pochodzi od imienia biblijnego Sema) termin wywodzący się z językoznawstwa (języki semickie), bez konotacji etnicznych, używany na określenie ludów zamieszkujących starożytny Bliski Wschód: Żydów, Asyryjczyków, Babilończyków, Aramejczyków, Fenicjan i Arabów
Słowa kluczowe
Fenicja, kolonizacja fenicka, Hetyci, Hatti, Kartagina, Tyr, Hiram, pradzieje, starożytny Wschód, cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu, cywilizacje starożytnego Dalekiego Wschodu, starożytność, starożytna Grecja, antyk
Bibliografia
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 1, Do końca wojen perskich, Warszawa 1988.
N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, tłum. A. Łukaszewicz, Warszawa 2006.
E. i H. Klengel, Hetyci i ich sąsiedzi, tłum. B. i T. Baranowscy, Warszawa 1974.
S. Moscati, Świat Fenicjan, tłum. M. Gawlikowski, Warszawa 1968.
B. Nowacki, Grecja kupiecka, w: Maraton – 2500 lat od wielkiej bitwy, „Pomocnik Historyczny Polityki”, red. A. Krzemińska, L. Będkowski, 10/2010.
J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2002.
A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.