Rozmieszczenie jezior

Rozmieszczenie jezior na Ziemi jest bardzo nierównomierne. Nie licząc sztucznych zbiorników, zajmują one ok. 1,8% powierzchni lądów. Ich położenie związane jest z warunkami klimatycznymi. Od klimatu często zależy stopień wypełnienia wodą misy jeziornej, czyli np. występowanie jezior stałych, okresowych i epizodycznychjezioro epizodyczneepizodycznych. Na stopień wypełnienia wodą misy jeziornej szczególnie wpływa wielkość opadów atmosferycznych i ich częstotliwość, a także temperatura powietrza warunkująca parowanie. Najmniej jezior znajduje się w strefach zwrotnikowych i podzwrotnikowych oraz w klimatach suchych kontynentalnych i skrajnie kontynentalnych. W suchej strefie zwrotnikowej występują pustynie. Jeżeli znajdują się tam jeziora, to epizodyczne, rzadziej okresowe. Jeziora epizodyczne wypełniają się wodą na krótko po sporadycznych opadach. Jeziora okresowe to zbiorniki zanikające lub znacznie zmniejszające swoją powierzchnię w okresach suszy – występują głównie w klimacie podrównikowym okresowo suchym.

Najwięcej jezior znajduje się na obszarach polodowcowych strefy umiarkowanej oraz w górach i dolinach rzecznych. Geograficznie najwięcej z nich leży w północnych częściach Ameryki Północnej, Europy i Azji. Obszary o licznych zgrupowaniach jezior noszą nazwę pojezierzy, np. w Polsce występuje Pojezierze Mazurskie.

R1et5lHReGrP51

Na zdjęciu satelitarnym jest zbiornik wodny o podłużnym kształcie, otoczony ze wszystkich stron lądem.

Jeziora leżą na różnych wysokościach – liczne są jeziora wysokogórskie, np. Titicaca, które znajduje się w Andach na wysokości 3812 m n.p.m. Wyżej położone są jeziora w Himalajach i na Wyżynie Tybetańskiej. Niektóre leżą w depresji, jak np. Morze Martwe (-427 m p.p.m.). Dna niektórych jezior leżą poniżej poziomu morza, chociaż powierzchnia wody może być wysoko nad poziomem morza – tworzą one kryptodepresje. Największą kryptodepresją jest jezioro Bajkał będące również najgłębszym jeziorem świata. Tytuł największego jeziora przysługuje Morzu Kaspijskiemu, które w przeszłości geologicznej było prawdziwym morzem.

Powstawanie jezior zależy od procesów rzeźbotwórczych na powierzchni Ziemi, które tworzą zagłębienia, czyli misy jeziorne, a także od warunków klimatycznych, które regulują wypełnianie się zagłębień wodą. Powstawanie jezior jest też zależne od rodzaju podłoża i stopnia, w jakim przepuszcza wody w głąb skorupy ziemskiej, co warunkuje zatrzymanie jej w danym zagłębieniu.

Klasyfikacja genetyczna jezior

Klasyfikacja genetyczna jezior związana jest z ich podziałem ze względu na pochodzenie misy jeziornej. Ze względu na genezę misy jeziora dzielimy na endogeniczne i egzogeniczne. Te pierwsze powstały w wyniku działalności procesów endogenicznych (wewnętrznych), takich jak wulkanizm i ruchy tektoniczne. Drugie zaś ukształtowały w wyniku działalności procesów egzogenicznych (zewnętrznych), takich jak erozyjna i akumulacyjna działalność lądolodu, lodowców górskich i wód lodowcowych, wytapianie brył martwego lodu lub marzłoci trwałej, zjawiska krasowe, sufozjasufozjasufozja, erozja rzeczna, działalność akumulacyjna fal morskich, akumulacja organiczna, a także działalność człowieka. Wyjątkowo mogą powstawać także jeziora egzogeniczne związane z działalnością wiatru, np. zagłębienia między wydmami, a także w kraterze po upadku meteorytu.

Niektóre jeziora są poligenetyczne, czyli powstały na skutek działania procesów endogenicznych i egzogenicznych, np. misa jeziora wytworzyła się wskutek ruchów tektonicznych, została powiększona działaniem lądolodu i wypełniona wodami polodowcowymi. Powstanie misy jeziornej jest więc efektem działania więcej niż jednego czynnika. Do takich jezior należą np. największe jeziora Europy – Ładoga i Onega oraz jezioro Michigan na terenie USA.

W zależności od genezy jeziora różnią się wielkością, głębokością, kształtem lub zróżnicowaniem linii brzegowej. Cechy misy jeziornej najlepiej opisywać na podstawie planu batymetrycznegoplan batymetrycznyplanu batymetrycznego.

Słownik