Pojęcie prawa pracy

Prawo pracy to zespół norm prawnych, które określają prawa i obowiązki pracowników i pracodawców oraz postanowienia układów zbiorowych pracyukład zbiorowy pracyukładów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracystosunek pracystosunku pracy. W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, do stosunku pracy odpowiednie zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Istotny jest także fakt, że jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, wówczas przepisy Kodeksu pracy stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami.

Umowa o pracę i jej rodzaje

Stosunek pracy można nawiązać m.in. poprzez zawarcie umowy o pracę. Kodeks pracy przewiduje trzy rodzaje umów o pracę.

Umowa o pracę jest podstawową formą nawiązania stosunku pracy. W ramach umowy o pracę pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Pracodawca zobowiązuje się, że będzie mu za tę pracę płacił.

Zasadniczo umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Pracownik powinien ją otrzymać jeszcze przed dopuszczeniem go do wykonywania obowiązków.

Co w przypadku gdy umowa nie została zawarta w formie pisemnej?

Gdyby tego nie uczynił, popełniłby wykroczenie przeciwko prawom pracownika, za co grozi kara grzywny.

Umowa o pracę powinna określać:

• strony;

• rodzaj umowy;

• datę jej zawarcia.

Oprócz tego w umowie o pracę powinny zostać zapisane warunki pracy i płacy, takie jak:

• rodzaj pracy;

• miejsce wykonywania pracy;

• wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;

• wymiar czasu pracy, np. ¾ etatu;

• termin rozpoczęcia pracy.

R1HUgsvUDAiT3

Zdjęcie przedstawia mężczyznę podpisującego dokument.

Umowa o pracę na czas nieokreślony

W ramach umowy o pracę na czas nieokreślony obie jej strony nawiązują stosunek pracy i nie określają jego końcowej daty. Umowę tę charakteryzuje najbardziej trwały charakter (najbardziej trwała więź prawna pomiędzy pracownikiem a pracodawcą). Umowa ta charakteryzuje się długim okresem wypowiedzenia, uzależnionym od długości dotychczasowego zatrudnienia. Okres ten może wynosić nawet trzy miesiące. Umowę na czas nieokreślony strony zawierają, zakładając dłuższą współpracę i stałe funkcjonowanie danego stanowiska w ramach organizacji.

Często stosowaną praktyką jest poprzedzanie umowy o pracę na czas nieokreślony umową na okres próbny. Umowa o pracę na czas nieokreślony powinna zawierać określone załączniki. Należą do nich m.in.:

• zakres obowiązków pracownika;

• kwestionariusz osobowy;

• oświadczenie do celów obliczania zaliczek na podatek dochodowy;

• świadectwo pracy z poprzedniego zakładu pracy;

• orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku;

• potwierdzenie zapoznania się z regulaminem pracy i przepisami BHP;

• zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia BHP;

• karta badań okresowych i kontrolnych.

Umowa o pracę na czas określony

Umowa o pracę na czas określony wyróżnia się tym, że posiada zdefiniowany czas, na jaki zostaje zawarta. Przy zawieraniu umowy na czas określony występują pewne ograniczenia, a mianowicie:

• łączna ich liczba u jednego pracodawcy nie może przekraczać trzech;

• czas, na jaki zostaje zawarta, nie może przekraczać 33 miesięcy, z pewnymi wyjątkami, m.in.: umowy na zastępstwo, umowy o charakterze dorywczym czy sezonowym, umowy w ramach wykonywania pracy objętej trwaniem kadencji.

RRMgxhWqjEytm

Zdjęcie przedstawia winnicę. W rzędach rosną krzewy winorośli z granatowymi owocami.

Umowa na zastępstwo

Umowa na zastępstwo jest de factode factode facto formą umowy o pracę na czas określony. Stanowi też pewien wyjątek od ogólnych reguł i może być zawarta na czas dłuższy niż 33 miesiące. Celem tej umowy jest stworzenie tymczasowej więzi między pracownikiem a pracodawcą.

Pracownik zatrudniony na podstawie tej umowy zastępuje pracownika nieobecnego i przejmuje jego zadania. Umowa na zastępstwo nie musi zawierać czasu trwania i kończy się w momencie powrotu nieobecnego pracownika do pracy.

Umowa na okres próbny

Umowa na okres próbny jest szansą na wzajemne sprawdzenie się pracodawcy i pracownika. Pracodawca ma możliwość sprawdzenia kwalifikacji i kompetencji pracownika oraz jego przydatności do wykonywania określonej pracy. Umowa na okres próbny może być zawarta na dowolny czas, nie może on jednak przekraczać trzech miesięcy. Po upływie czasu, aby nie kontynuować dotychczasowej współpracy, nie trzeba dokonywać żadnych czynności. Jeżeli pracodawca i pracownik są zadowoleni ze współpracy, mogą zastąpić tę umowę inną, którą wybiorą jako najwłaściwszą.

Rozwiązanie umowy o pracę

Kodeks pracy określa, w jaki sposób można rozwiązać umowę o pracę. Zależy to oczywiście od rodzaju umowy, czasu na jaki została zawarta oraz okresu zatrudnienia. K.p.k.p.K.p. podaje przyczyny rozwiązania umowy o pracę.

Każda ze stron jest uprawniona do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, rozwiązanie umowy następuje z upływem okresu wypowiedzenia. Oświadczenie każdej strony powinno mieć formę pisemną.

Oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno zawierać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie, lub rozwiązanie umowy i pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania do sądu pracy.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia

Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, ze skutkiem natychmiastowym, w określonych sytuacjach, tj. m.in.:

• kiedy pracownik ze swojej winy dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (podstawę kwalifikowania czynu pracownika jako ciężkiego naruszenia jego obowiązków powinien stanowić regulamin pracy, ustalający organizację i porządek w zakładzie pracy oraz związane z tym obowiązki pracowników);

• kiedy pracownik popełnił przestępstwo w czasie trwania umowy o pracę, uniemożliwiające dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku i zostało to stwierdzone prawomocnym wyrokiem albo jest oczywiste;

• kiedy pracownik z własnej winy utracił uprawnienia niezbędne do wykonywania określonej pracy.

Również pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, kiedy:

• zostało wydane orzeczenie lekarskie, stwierdzające szkodliwy wpływ pracy na zdrowie pracownika i równocześnie nie został on przeniesiony do innej pracy;

• pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.

Ograniczenie w możliwości wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy w okresie czterech lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego, jeżeli pracownik nabędzie wtedy prawo do emerytury. Ponadto pracodawca nie może również wypowiedzieć umowy, kiedy pracownik przebywa na urlopie wypoczynkowym, bezpłatnym lub w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności (np. pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim, urlopie macierzyńskim albo wychowawczym).

Rozwiązanie umowy na czas nieokreślony

Art. 32 k.p. przewiduje, że każda ze stron może wypowiedzieć umowę zawartą na czas nieokreślony. Długość okresu wypowiedzenia jest zależna od tego, jak długo pracownik jest zatrudniony u danego pracodawcy. Wynosi ona:

• dwa tygodnie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy;

• miesiąc, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy;

• trzy miesiące, gdy pracownik był zatrudniony przynajmniej trzy lata.

Okres wypowiedzenia obejmujący tydzień albo miesiąc (a także ich wielokrotność) kończy się odpowiednio w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca.

W sytuacji, gdy pracodawca wypowiada umowę na czas nieokreślony (lub gdy wypowiada umowę bez okresu wypowiedzenia), powinien na piśmie podać przyczyny wypowiedzenia i poinformować pracownika o prawie odwołania się do sądu pracy.

Równocześnie, jeżeli to pracodawca dokonał wypowiedzenia (którego okres wynosi przynajmniej 2 tygodnie), wówczas pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy.

Rozwiązanie umowy na czas określony i na zastępstwo

Umowę na czas określony i na zastępstwo rozwiązuje się z upływem czasu, na jaki została zawarta. Okres wypowiedzenia umowy na czas określony i umowy na zastępstwo jest taki sam jak w przypadku umów na czas nieokreślony, a zatem wynosi:

• dwa tygodnie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy;

• miesiąc, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy;

• trzy miesiące, gdy pracownik był zatrudniony przynajmniej trzy lata.

Rozwiązanie umowy o pracę na okres próbny

Umowa na czas próbny może zostać rozwiązana z upływem terminu, na jaki została zawarta. Wystarczy jej nie przedłużać, co oznacza automatyczne jej rozwiązanie.

Istnieje też możliwość jej wcześniejszego rozwiązania z zachowaniem okresu wypowiedzenia, który wynosi:

• trzy dni, jeśli umowa była zawarta na czas krótszy niż dwa tygodnie;

• tydzień, jeśli umowa była zawarta na czas dłuższy niż dwa tygodnie;

• dwa tygodnie, jeśli umowa była zawarta na trzy miesiące.

Wypowiedzenia może dokonać każda strona.

R3LwWXQod1UY7

Zdjęcie przedstawia kobietę pracującą przy laptopie. Kobieta trzyma w ręku także telefon komórkowy.

Prawa pracowników

Prawa pracowników wynikają zarówno z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak i głównych zasad prawa pracy oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także uprawnień bezpośrednio związanych z rodzicielstwem.

R1cBQSH5ZeAyb

Obraz przedstawia trzech robotników w strojach roboczych.

Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem

Ochrona kobiet w ciąży

Ciąża pracownicy musi być stwierdzona świadectwem lekarskim. Równocześnie pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, które mogłyby mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.

Pracownicy w ciąży bezwzględnie nie wolno zatrudniać:

• w godzinach nadliczbowych;

• w porze nocnej.

Pracownicy w ciąży nie wolno również bez jej zgody m.in.:

• delegować poza stałe miejsce pracy;

• zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy.

Ochrona pracy w związku z opieką nad dzieckiem

Pracownika, który się opiekuje dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia, nie wolno bez jego zgody zatrudniać:

• w godzinach nadliczbowych;

• w porze nocnej;

• w systemie przerywanego czasu pracy;

• w delegacji poza stałe miejsce pracy.

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższych uprawnień może skorzystać tylko jedno z nich.

Zakazy zwolnienia z pracy

Wyjątkiem od przedstawionego wyżej zapisu jest ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy, nie stosuje się go również do pracownicy w okresie próbnym, nieprzekraczającym jednego miesiąca. Przepisy te dotyczą zarówno pracownic, jak i pracowników na urlopach ojcowskich oraz rodzicielskich.

Urlopy związane z urodzeniem i wychowaniem dziecka

W przypadku urodzenia dziecka pracownikom przysługują urlopy związane z opieką nad dzieckiem. Z uprawnień związanych z urodzeniem dziecka mogą skorzystać także rodzice, którzy podlegają ubezpieczeniu społecznemu w razie choroby i macierzyństwa, na przykład prowadzący własną działalność gospodarczą albo wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia. Urlopy związane z opieką nad dzieckiem obejmują:

• urlop macierzyński;

• urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego;

• urlop rodzicielski;

• urlop ojcowski;

• urlop wychowawczy.

Obowiązki pracownika

Ponadto pracownik ma następujące obowiązki:

Zakaz konkurencji

Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy jest obowiązkiem pracownika tylko wówczas, gdy zostanie podpisana umowa w tej sprawie. Umowa ta musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.

Tego typu ograniczenie prowadzenia działalności konkurencyjnej oznacza zakaz:

• prowadzenia działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec pracodawcy;

• zatrudniania w jakiejkolwiek formie w podmiotach prowadzących działalność konkurencyjną.

Pracodawca, który poniósł szkodę na skutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody, a także rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia.

W przypadku gdy pracownik miał dostęp do wyjątkowo ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, może być zawarta umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.

Na tej podstawie pracownik po zakończeniu współpracy z pracodawcą w ramach stosunku pracy nie może:

• podejmować działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec byłego pracodawcy;

• zatrudnić się w jakiejkolwiek formie w podmiocie prowadzącym taką działalność.

W umowie określa się:

• okres obowiązywania zakazu konkurencji;

• wysokość odszkodowania przysługującego pracownikowi od pracodawcy.

Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach.

Urlop wypoczynkowy

Urlop wypoczynkowy to prawo podmiotowe pracownika o charakterze osobistym, co oznacza, że pracownik nie może zrzec się urlopu ani przekazać go innej osobie. Urlop powinien być wykorzystany w naturze, a rekompensata pieniężna w przypadku jego niewykorzystania przysługuje w ściśle określonych przypadkach.

Wymiar urlopu wynosi:

• 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;

• 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia oraz wymienione w przepisach okresy nauki. Urlop wypoczynkowy może być podzielony na części, ale co najmniej jedna część powinna trwać nie mniej niż 14 dni kalendarzowych. Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym uzyskał do niego prawo, najpóźniej do końca III kwartału roku następnego. Pracodawca jest także obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż cztery dni urlopu w każdym roku kalendarzowym (urlop na „żądanie pracownika”).

RRZafAsKVlcTD

Zdjęcie przedstawia morską zatokę, po której płynie szereg ludzi w kajakach.

Urlop bezpłatny

Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może mu udzielić urlopu bezpłatnego, którego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż trzy miesiące strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z tego urlopu z ważnych przyczyn. Za zgodą pracownika pracodawca może też udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w porozumieniu między pracodawcami. Okres takiego urlopu jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.

Słownik