Pitagoras i pitagorejczycypitagoreizmpitagorejczycy

Pitagoras jest jedną z najbardziej obrosłych w mity i wzajemnie sprzeczne opowieści postacią filozoficzną. Spośród historycznie wiarygodnych informacji o nim można przywołać następujące: pochodził z wyspy Samos, żył w $\text{VI w. p.n.e}$.

Z powodu podobieństw treści zawartych w naukach Pitagorasa z treściami religii i filozofii Wschodu w literaturze powstało wiele opowieści o zamiłowaniu filozofa do podróży, ale jedyny potwierdzony fakt dotyczy jego przybycia do kolonii greckich w południowej Italii, gdzie przyjęto go z ogromnym entuzjazmem, gdyż już wtedy towarzyszyła mu legenda o boskim pochodzeniu i nadludzkiej mądrości.

W Krotonie założył szkołę o charakterze religijno‑kultowym, badawczo‑naukowym i politycznym. Pitagoras pragnął miejsca, gdzie przestrzeganie zasad kultu orfickiegoorfizmkultu orfickiego, nauk moralnych oraz praca nad własnymi nawykami będą podstawą wychowywania ludzi do życia w moralności i kształtowania społecznego ładu.

Warunki życia i pracy we wspólnocie były określone przez szereg szczegółowych reguł, a także objęte tajemnicą – nie każda wypowiedź Pitagorasa była przeznaczona dla wszystkich. Możliwość dołączenia do szkoły była uwarunkowana przejściem skomplikowanych procedur egzaminacyjnych, które sprawdzały sposób poruszania się, charakter, usposobienie, talenty... Przyjęcie do grona uczniów Pitagorasa rozpoczynało trzyletni okres próbny, którego pozytywne zaliczenie oznaczało przystąpienie do pięcioletniego okresu milczenia. Dopiero sprostanie wszystkim próbom kończyło się wtajemniczeniem i możliwością bezpośredniego kontaktu z Pitagorasem.

RUYsBJOUoPuL31

Obraz przedstawia portret starego mężczyzny. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki. Mężczyzna jest łysiejący. Po bokach głowy widać rzadkie, krótkie, siwe włosy. Twarz mężczyzny jest szczupła. Mężczyzna ma długą, gęstą, siwą brodę. Jego oczy są głęboko osadzone. Mężczyzna ubrany jest w obszerną ciemną szatę. Stoi, trzymając w rękach dużą, otwartą księgę. Ukazuje ją widzowi. Na stole przed mężczyzną leży jeszcze jedna księga.

Uczniowie Pitagorasa zajmowali się odrębnymi obszarami badań. W źródłach odnajdziemy wiele wzmianek na temat tego, jak byli podzieleni, i jak ich nazywano. Czcicielami określano tych, którzy uprawiali filozofię jako kontemplację i obserwację. Z kolei matematycy zajmowali się  matematyką i astronomią. Podział dotyczył także wtajemniczenia. Najbardziej elitarna część szkolnej społeczności żyła według ścisłych reguł i zasad. Badania prowadzono nad fizyką, czyli naturą rzeczywistości, oraz matematyką, także w odniesieniu do muzyki, która stanowiła jedną z najważniejszych dziedzin w pitagorejskiej filozofii, ściśle powiązaną z etyką oraz medycyną.

Pitagorejczycy byli również zaangażowani teoretycznie i praktycznie w politykę. Utożsamiano ich z ruchami arystokratycznymi, toteż po nasileniu ruchów demokratycznych zaczęli być prześladowani, ich siedziby palono, a ludzi mordowano i wypędzano. Sam Pitagoras opuścił Kroton i ostatnie lata życia spędził w Metaponcie. Działalność pierwszego związku pitagorejskiego zakończyła się w połowie V w. p. n. e., wtedy też zakończył się pierwszy etap kształtowania się pitagoreizmu.

Kosmos

Milezyjczycy odkryli, że rzeczywistość to natura, czyli struktura uporządkowana i jednorodna, pomimo swej złożoności i zmienności. Uporządkowanie i jednorodność rzeczywistości jest wyznaczona przez zasadę, arché – początek, tworzywo i podstawowy składnik wszystkich bytów. Ruch zasady lub jej przemiany to źródła zmienności i złożoności świata w postaci dostępnej zmysłom. Świat podlega koniecznym i nieuchronnym prawom.

Milezyjczycy nie zajmowali się odrębnie człowiekiem i stworzonymi przezeń warunkami społecznymi. Człowiek – w ich ujęciach – przynależał do natury na równi z innymi bytami i podlegał tym samym prawom. Spostrzeżenia presokratyków nie stanowiły dla nich podstawy do orzekania o rzeczywistości społeczno‑politycznej. Pitagorejczycy także poszukiwali zasady - arché, ale takiej, która pomoże rozwiązywać ludzkie problemy w dobie kryzysu wartości, jaki niosły za sobą polityczne przewroty na ziemiach greckich w $\text{VI w. p.n.e}$. Zasady materialne nie dawały – w ich ocenie – takiej możliwości, więc poszukali zasady formalnej, która będzie miała zastosowania także do skomplikowanego świata ludzkiego.

Według świadectwa Arystotelesa pitagorejczycy nie szukali, jak ich poprzednicy, zasady, którą da się rozpoznać na podstawie obserwacji. Poszukiwali arché poprzez badania matematyczne.

Świat jest w istocie liczbą, poznajemy go nie poprzez badanie stosunków jakościowych, ale ilościowych. Taka perspektywa doprowadziła Pitagorasa do głoszenia stanowiska, że wszechświat jest kosmosem, bo jest uporządkowany i pełen harmonii.

Harmonia

Charakterystyczną dla siebie myśl, że świat jest zbudowany matematycznie, pitagorejczycy potwierdzali między innymi poprzez badania muzyczne. Odkryli, że struny dźwięczą harmonijnie lub dysharmonijnie w zależności od tego, jaka jest ich długość.

RDTS10bksI79c1

Rysunek przedstawia dwóch mężczyzn. Mężczyźni stoją na przeciw siebie. Przy ustach trzymają prawymi rękami piszczałki. W lewych rękach trzymają kolejne piszczałki.

Harmonia stała się pojęciem filozoficznym, które opisywało charakter wszechświata i jego właściwość polegającą na tym, że rzeczy różnorodne i zmieszane ze sobą zestrajają się w uporządkowaną i proporcjonalną całość. Właśnie tak rozumiana harmonia wszechświata była źródłem poczucia zachwytu i afirmacjiafirmacjaafirmacji rzeczywistości, czyli doświadczenia piękna.

Harmonia – w świetle ustaleń pitagorejczyków – jest cechą rzeczywistości, relacji między rzeczami, które z wielu czynią zestrojone jedno, dzięki matematycznej proporcji. Doskonałość świata wyraża się w harmonijnej muzyce sfer, czyli doskonałych dźwiękach, które wytwarza ruch obecny we wszechświecie. Człowiek może i powinien od natury uczyć się harmonijnego działania. Tak rozumiane pojęcie harmonii wpłynęło na losy zarówno estetykiestetykaestetyki, jak i sztuki, prowadząc do wzorców odtwarzania prawidłowości właściwych naturze w wytworach człowieka.

Słownik