Człowiek sentymentalny

Jeden z prekursorów zachodnioeuropejskiego sentymentalizmu, Jean Jacques Rousseau (1712–1778), w Rozprawie o nierówności stwierdził, że świat człowieka jest pełen fałszu i pozorów, ponieważ zniszczone zostały naturalne więzi międzyludzkie oraz tworzące je zasady moralne. Filozof uznał, że uczucie i sumienie, które pozwala osiągnąć cnotę, powinny być fundamentem moralności człowieka. Obyczajowość pełna konwenansów powodowała bowiem, że jednostka stawała się samotna, zagubiona i nieszczęśliwa. W Umowie społecznej Rousseau postulował powrót do autentycznych i trwałych wartości budujących wzorcowy ideał człowieka wrażliwego. Czucie, które można by uznać za odpowiednik empatii, stało się według twórców literatury sentymentalnej podstawą komunikacji między ludźmi i światem. Ostoją uczuć było zaś serce pozwalające w emocjonalny sposób reagować na otaczającą rzeczywistość.

RXAR61kdHoRu4

Obraz przedstawia sielski krajobraz. Na polanie, wśród drzew widać pasące się owce. stoi też mały osiołek. Na drugim planie widać mężczyznę w wiejskim stroju, opartego o drzewo. Nieopodal niego siedzi kobieta w chłopskim stroju.

Motywy literatury sentymentalnej

Twórcy literatury sentymentalnej wytworzyli stały zestaw motywów i tematów. Były to wątki i toposy występujące już wcześniej w literaturze, ale teraz reinterpretowane – ukazywane z odmiennej perspektywy i służące innym celom. Często podkreślano opozycję między naturą a kulturą. Dlatego też sentymentalni poeci idealizowali wieś, która traktowana była przez nich jako miejsce wolne od zgubnego wpływu cywilizacji, zupełnie inne niż miasto czy dwór. To prowincja – z całym bogactwem kultury ludowej – stała się tą przestrzenią, w której w pełni mogła rozwinąć się wrażliwa osobowość człowieka. Wieś była również niczym ArkadiaArkadiaArkadia – mityczna kraina wiecznej szczęśliwości. Twórcy literatury sentymentalnej chętnie tworzyli więc sielankisielankasielanki (gatunek wykorzystujący topos arkadyjskitopos arkadyjskitopos arkadyjski), ponieważ ich bohaterami lirycznymi byli mieszkańcy wsi, często pasterze, kierujący się naturalnymi odruchami serca. Bohater sentymentalny dążył więc do poznania samego siebie, wsłuchiwał się we własne uczucia, a hierarchii pozornych wartości wielkiego świata przeciwstawiał prostotę, dobroduszność, cnotliwość. Człowiek sentymentalny chętnie przebywał na łonie natury, zaś przyroda jako motyw literacki była tłem między innymi jego miłosnych rozterek.

RviwJekw0czpd

Obraz przedstawia płynącą rzekę. Na jej brzegach rosną liczne, potężne drzewa. Na brzegach widać też ogromne głazy. W ich pobliżu znajdują się dwie kobiety w chłopskich strojach. Piorą coś w rzece.

Miłość sentymentalna

1

R1CiXbprVrbmv

Obraz przedstawia dwie młode dziewczyny w prostych, ludowych strojach, z chustami na głowach. Dziewczyny przedzierają się przez gęste trzciny. Jest noc, widać fragment księżyca.

R1LD5lrQLYiLv

Obraz przedstawia krajobraz. Nad wodą widać liczne, olbrzymie drzewa. Wstaje świt. Niebo mieni się odcieniami czerwieni, żółci, szarości i błękitu.

RnDkm9CDd9mia

Obraz przedstawia sad. Widać w nim liczne drzewa. Na pierwszym planie ukazane są jabłonie z dorodnymi jabłkami.

RXCxWA7cxiq6N

Obraz przedstawia gęste zarośla w lesie. Przedziera się przez nie młody mężczyzna w chłopskim stroju. Przed nim rozbłyskuje jasno kwiat paproci.

Postulowany typ wrażliwości doprowadził do utrwalania w literaturze określonej wizji miłości. Sentymentalni kochankowie, empatyczni i obdarzeni bogatą wyobraźnią, mieli skłonność do analizowania własnych stanów uczuciowych, co często prowadziło do cierpienia spowodowanego tęsknotą lub nieuzasadnioną zazdrością. Perypetie z ich udziałem zawsze jednak szczęśliwie się kończyły. Miłość sentymentalna była zatem uczuciem sielankowym – wyidealizowanym. Taką wizję miłości można dostrzec w znanych sielankach Franciszka Karpińskiego – w wierszach Do Justyny [Drzewa, wyście małe były], Do Justyny. Tęskność na wiosnę czy Laurze i Filonie oraz wierszu Krosienka, W stylu pasterskim Franciszka Dionizego Kniaźnina. Na poważne konsekwencje pozornie niewinnych gierek miłosnych zwrócili uwagę dopiero twórcy literatury romantycznej, przede wszystkim Johann Wolfgang Goethe w Cierpieniach młodego Wertera (1774) oraz Adam Mickiewicz w Balladach i romansach (1822) i w Dziadach części II (1823).

O autorze

R18GnIjFBorvv

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ukazany jest jego lewy profil. Mężczyzna ma półdługie włosy zaczesane na twarz. Jego nos jest prosty, a  na czole widać poziome zmarszczki. Mężczyzna ma sumiaste wąsy. Ubrany jest w surdut i koszulę.

Franciszek Dionizy Kniaźnin (1750–1807) – poeta okresu oświecenia. W jego twórczości pojawiają się elementy rokokowe, szczególnie w Erotykach (1779), ale znany jest również jako twórca polskiego sentymentalizmu, czerpiący z kultury ludowej (Krosienka. W stylu pasterskim). Pisał sielanki, erotyki, ody (Oda do wąsów). Był związany z dworem książąt Czartoryskich, na którym pełnił funkcje między innymi sekretarza, nauczyciela dzieci i nadwornego poety.

Słownik